Bij Prof. Gregory Rose, thinc. Senior fellow. Factsheet opgemaakt voor AIJAC op 27 mei.
Internationaal Gerechtshof – genocidezaak Zuid-Afrika
Wat is ICJ (het Internationaal Gerechtshof)?
Het ICJ is het belangrijkste gerechtshof van de VN, opgericht door het VN-Handvest van 1945, en alle VN-leden (193) zijn partij bij het ICJ. Het beslecht geschillen tussen VN-leden, maar die kunnen van tevoren beslissen in hoeverre ze zich aan de jurisdictie willen onderwerpen. Het beslist over hun wederzijdse verplichtingen, net als een burgerlijke rechtbank. De VN-Veiligheidsraad kan besluiten nemen om uitspraken van het Internationaal Gerechtshof uit te voeren. Het is gevestigd in Den Haag.
Is Israël gebonden aan de beslissingen van het Internationaal Gerechtshof?
Ja, maar alleen voor zover het land er vrijwillig mee heeft ingestemd zich te onderwerpen aan de jurisdictie van het Internationaal Gerechtshof. Israël heeft niet ingestemd met de jurisdictie van het Internationaal Gerechtshof in het algemeen of voor alle geschillen.
Israël heeft ingestemd met de jurisdictie van het Internationaal Gerechtshof krachtens de geschillenbeslechtingsclausule in het Genocideverdrag van 1948 en is gebonden aan de daaruit voortvloeiende beslissingen van het Internationaal Gerechtshof. Er is geen mogelijkheid om in beroep te gaan tegen slechte beslissingen van het ICJ. De Israëlische regering heeft echter aangegeven dat ze niet zal voldoen aan een beslissing van het ICJ om haar militaire operaties om de gijzelaars te redden en het terroristische leger en de infrastructuur van Hamas in Gaza te vernietigen, voorgoed te beëindigen.
Heeft het ICJ Israël bevolen zijn militaire operaties tegen Hamas te staken?
Nee. In de uitspraak van 26 januari 2024 over het verzoek van Zuid-Afrika om voorlopige maatregelen tegen Israël op grond van het Genocideverdrag, heeft het Hof niet het door Zuid-Afrika gevraagde bevel gegeven voor een permanent staakt-het-vuren.
Vond het ICJ het aannemelijk dat Israël genocide pleegt?
Nee. Nergens in het vonnis van het Hof werd zelfs maar melding gemaakt van een “plausibel risico” op genocide, noch werden er fysieke daden van genocide gevonden die stopzetting of bestraffing vereisten.
In feite oordeelde het Hof dat Zuid-Afrika een “plausibel recht” had op de voorlopige maatregelen. “Het Hof besloot dat de Palestijnen een plausibel recht hadden om beschermd te worden tegen genocide en dat Zuid-Afrika het recht had om die claim voor te leggen aan het Hof,” zei de toenmalige voorzittende rechter Joan Donoghue op 26 april in het BBC-programma HARDtalk. Ze legde heel duidelijk uit dat ze “corrigeerde wat vaak in de media wordt gezegd”, en dat in feite “, [the Court]niet besliste dat de bewering van genocide aannemelijk was”.
Wat heeft het Internationaal Gerechtshof Israël opgedragen te doen?
Het Hof beval Israël om (1) genocidale daden te voorkomen, (2) ervoor te zorgen dat zijn leger dergelijke daden niet begaat, (3) het aanzetten tot genocide te bestraffen, (4) humanitaire hulp te verlenen, (5) bewijs van genocide te bewaren en (6) binnen een maand verslag uit te brengen aan het Hof.
Waarom neemt het Internationaal Gerechtshof extra tussentijdse beslissingen over wat Israël mag doen?
Zuid-Afrika heeft sinds 26 januari 2024 nog drie verzoeken om aanvullende voorlopige maatregelen ingediend bij het Internationaal Gerechtshof. Op 12 februari vroeg het om een verbod op een Israëlische militaire operatie in de Gazastad Rafah, waar Hamas zijn belangrijkste overgebleven militaire bataljons heeft. Het besluit van het Hof van 16 februari bevestigde echter alleen de eerdere voorlopige bevelen.
Op 6 maart verzocht Zuid-Afrika vervolgens om een wijziging van de gerechtelijke bevelen om de opkomende voedselonzekerheid en mogelijke hongersnood in Gaza aan te pakken. Het Hof vaardigde vervolgens op 28 maart aanvullende bevelen uit waarin van Israël onder andere werd geëist dat het “onverwijld, in volledige samenwerking met de Verenigde Naties, zorgt voor de ongehinderde verstrekking op grote schaal door alle betrokkenen van dringend noodzakelijke basisdiensten en humanitaire hulp, waaronder voedsel, water, elektriciteit, brandstof, onderdak, kleding, hygiëne en sanitaire voorzieningen”.
Een derde Zuid-Afrikaanse aanvraag, die opriep tot volledige Israëlische terugtrekking uit Gaza, werd ingediend op 10 mei. In reactie hierop besloot het ICJ op 24 mei dat Israël “onmiddellijk moet stoppen met zijn militaire offensief, en met elke andere actie in de Rafah-gouvernement, die de Palestijnse groep in Gaza levensomstandigheden kan bieden die haar fysieke vernietiging geheel of gedeeltelijk tot gevolg kunnen hebben”.
Is de genocidezaak tegen Israël afgerond in het Internationaal Gerechtshof?
Nee. In de laatste week van 2023 verzocht Zuid-Afrika om dringende voorlopige maatregelen voordat een definitief besluit zou worden genomen. De uitspraak van het ICJ van 26 januari bevatte alleen voorlopige maatregelen, een eerste procedurele stap. Meer procedurele stappen en een verdere beslissing over de jurisdictie van het Hof en een definitieve beslissing tussen de partijen zullen nog enkele jaren duren.
Hoe kon Zuid-Afrika zijn geschil met Israël over Gaza voorleggen aan het Internationaal Gerechtshof?
Alle 153 partijen bij het Genocideverdrag hebben het recht om hun geschillen volgens dit verdrag op te lossen. Nicaragua, Colombia en Libië zouden soortgelijke maatregelen kunnen eisen en hebben elk moties ingediend om te interveniëren ter ondersteuning van Zuid-Afrika. Egypte heeft aangegeven dat het ook steun zal verlenen. Duitsland heeft aangegeven dat het zou kunnen ingrijpen om Israël te steunen. De Genocide Conventie is een verdrag waarin alle partijen geschillen kunnen voorleggen aan een ander land.
Waarom beschuldigde Zuid-Afrika Israël eigenlijk van genocide?
Zuid-Afrika koos ervoor om het Genocideverdrag te gebruiken omdat Israël onder dit verdrag had ingestemd met verplichte geschillenbeslechting door het Internationaal Gerechtshof. De wetten die van toepassing zijn op het gewapende conflict tussen Israël en Hamas kennen geen vergelijkbaar recht op verplichte geschillenbeslechting door het Internationaal Gerechtshof.
Opmerkelijk genoeg negeerde het ICJ de wetten van gewapende conflicten, gewoonlijk de dominante wet, of lex specialis, en negeerde het ook de niet-toepasselijkheid van de Genocide Conventie op gewapende conflicten wanneer er geen intentie is om genocide te plegen.
Is de zaak Zuid-Afrika een geval van lawfare?
Ja, de rechtszaak van Zuid-Afrika tegen Israël is een schoolvoorbeeld van “Lawfare” (opzettelijk ondermijnen van wetten door ze te gebruiken waar ze oorspronkelijk niet voor bedoeld waren) “Lawfare” probeert een tegenstander te verzwakken, om doelen te bereiken die vergelijkbaar zijn met die van traditionele oorlogsvoering, in een grijze conflictzone onder gewapende vijandelijkheden. Het is effectief om wapenembargo’s, handelsboycots en culturele isolatie te bevorderen.
Lawfare ondermijnt wetten ook door ze voor andere doeleinden te gebruiken dan waar ze oorspronkelijk voor bedoeld waren. Zuid-Afrika ondermijnt wetten over genocide en gewapende conflicten in zijn streven naar een alliantie met Hamas en Iran.
Hoe worden ICJ-rechters gekozen?
De juryleden worden geselecteerd om de vijf regio’s van de VN over de hele wereld te vertegenwoordigen, genomineerd door hun nationale regering en goedgekeurd door een regionale commissie. Beroepsmatig zijn het meestal nationale juridische adviseurs van ministeries van Buitenlandse Zaken, hoewel sommigen uit de rechterlijke macht of de academische wereld komen.
Een land dat geen rechter in het gerechtshof heeft in een zaak waarin het partij is, kan een ad-hocrechter benoemen, waarmee impliciet de politieke rol van rechters wordt erkend. Israël heeft rechter Aharon Barak benoemd in de zaak die door Zuid-Afrika is aangespannen. De mate waarin rechters verantwoording verschuldigd zijn aan hun eigen regering varieert met hun regering en diplomatieke status.
Zijn de rechters van het Internationaal Gerechtshof bevooroordeeld tegen Israël?
Sommigen niet, maar de meesten wel, net als bij de VN in het algemeen. De huidige voorzitter van het ICJ, Nawaf Salam, was de Libanese ambassadeur bij de VN, waar hij bekend stond om zijn constante beschimpingen van Israël. Het is niet verrassend dat hij als rechter handelt met procedurele en inhoudelijke vooroordelen tegen Israël. Egyptische en Jordaanse rechters in het ICJ voerden in 2004 met evenveel plezier vonnissen uit tegen Israël, ondanks vooroordelen die sterk naar voren kwamen uit hun eerdere rollen op hoog niveau in de nationale politiek en de Arabische Liga. Hoewel een principe van de rechtsstaat het recht is om door een onpartijdige rechter gehoord te worden, waarbij de diskwalificatiedrempel een redelijke vrees voor partijdigheid is, heeft deze fundamentele regel geen invloed in het internationale rechtssysteem.
Wat is het verschil tussen het Internationaal Gerechtshof en het Internationaal Strafhof?
Het Internationaal Gerechtshof kan voorlopige maatregelen nemen. Het heeft geen strafrechtelijke jurisdictie en geen jurisdictie over individuen. Het ICJ wordt betaald uit de bijdragen van de lidstaten aan de VN. Het concurreert met andere, nieuwere rechtbanken die onder het VN-systeem zijn opgericht en vindt steeds minder vaak juridische redenen om zaken af te wijzen dan voorheen.
Het ICC heeft strafrechtelijke jurisdictie over individuen, maar niet over soevereine staten. Het is een VN-satellietagentschap onder een verdrag dat bindend is voor de partijen. Het wordt betaald door de partijen bij het Statuut van Rome.
Internationaal Strafhof – Aanklacht tegen Israëlische ministers
Wat is het Internationaal Strafhof (ICC)?
Het ICC is opgericht door het Statuut van Rome van 1998, dat door 124 partijen is geratificeerd, waaronder Australië. De meeste leden komen uit Afrikaanse, Europese en Latijns-Amerikaanse landen. Belangrijke niet-partijen zijn landen in Azië en het Midden-Oosten zoals China, Egypte, India, Indonesië, Israël, Korea, Libanon, Maleisië, Myanmar, Marokko, Pakistan, de Filippijnen, Rusland, Saoedi-Arabië, Syrië, Thailand, Turkije, Vietnam, de Verenigde Arabische Emiraten, Oekraïne, de VS en Jemen.
Het Statuut van Rome heeft betrekking op vier universele misdaden: oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid, genocide en agressie. De staten die partij zijn, kwamen overeen samen te werken om de vervolging door het ICC te ondersteunen. Het heeft strafrechtelijke jurisdictie over individuen maar niet over soevereine staten.
Het ICC heeft drie gerechtelijke niveaus: Kamer van vooronderzoek, Kamer van berechting en Kamer van beroep. Het heeft een hoofdaanklager die voor negen jaar wordt benoemd. Institutionele beleids- en financieringsbeslissingen worden genomen door de Vergadering van Staten die Partij zijn, waarin alle partijen bij het Statuut van Rome zitting hebben. Het is gevestigd in Den Haag.
Wie betaalt de ICC?
De staten die partij zijn dragen geld bij, in verhouding tot hun nationale BBP, ter ondersteuning van het ICC, met huisvesting en aanvullende steun van Nederland. In de 20 jaar sinds het operationeel werd, heeft het meer dan US$1 miljard gekost (momenteel ongeveer $200 miljoen per jaar), en heeft het ongeveer 800 mensen in dienst.
Heeft het ICC jurisdictie in Israël of over Israëliërs?
Nee, het ICC heeft geen jurisdictie over misdaden die zijn gepleegd op Israëlisch grondgebied, omdat Israël geen partij is bij het Statuut van Rome. Het ICC heeft ook geen jurisdictie over soevereine staten, alleen over individuen.
Maar ja, het ICC heeft jurisdictie over Israëlische individuen voor misdrijven die zijn gepleegd op het grondgebied van andere staten die partij zijn bij het Statuut van Rome. België zou bijvoorbeeld een arrestatiebevel van het ICC tegen een bezoekende Israëlische minister van Defensie kunnen uitvoeren in België voor misdaden die zijn gepleegd in Palestijns gebied.
Heeft het ICC jurisdictie over niet-statelijke actoren, zoals Hamas?
Ja, het ICC heeft jurisdictie over individuen, ongeacht hun nationaliteit, inclusief burgers van staten die geen partij zijn. Het kan ook staatlozen, terroristen of leden van opstanden vervolgen. Het kan jurisdictie over hen uitoefenen als ze zich op het grondgebied bevinden van staten die partij zijn en die samenwerken onder het Statuut van Rome.
Is de Palestijnse Autoriteit partij bij het Statuut van Rome?
Ja, de “Staat Palestina” wordt door de Algemene Vergadering van de VN en dus ook door alle VN-organen en -agentschappen beschouwd als een niet-lidstaat met waarnemerstatus. Daarom mocht het het Statuut van Rome ratificeren als een staat die partij is. De Kamer van Vooronderzoek van het ICC is van mening dat het ICC jurisdictie heeft over de Westelijke Jordaanoever en Gaza als gebieden van de staat Palestina.
Kan de jurisdictie van het ICC voorrang krijgen boven die van haar lidstaten, zoals Canada en Australië?
Ja. De jurisdictie van het ICC is complementair aan de nationale strafrechtelijke jurisdictie van de lidstaten, wat betekent dat het ICC deze jurisdictie terzijde kan schuiven als het van mening is dat de lidstaten niet in staat zijn om te vervolgen of niet te goeder trouw vervolgen. Als Australië bijvoorbeeld zelf geen vervolging instelt tegen een Australiër die ervan beschuldigd wordt in Oekraïne een misdaad te hebben begaan die op de ICC-lijst staat, dan kan Duitsland, wanneer die persoon op het vliegveld van Frankfurt aankomt, die persoon arresteren en overdragen aan het ICC.
Op dezelfde manier kan het ICC interne vervolgingsprocessen van niet-lidstaten, zoals India, terzijde schuiven door een ICC-vervolging in te stellen, als het van mening is dat het niet-lid niet kan of wil vervolgen.
Hoe handhaaft het ICC zijn beslissingen, bevelen en bevelen? Nederland levert politie- en gevangenisdiensten ter ondersteuning van het ICC. Staten die partij zijn, zijn verplicht om mee te werken aan de tenuitvoerlegging als het ICC een arrestatiebevel heeft uitgevaardigd. Hoewel het ICC zijn jurisdictie niet kan afdwingen over individuen die zich op het grondgebied bevinden van staten die geen partij zijn, kan het wel voogdij over hen krijgen als ze over het grondgebied komen van staten die partij zijn. Duitsland is bijvoorbeeld een partij die een arrestatiebevel van het ICC moet uitvoeren tegen een Amerikaanse burger die zich in Duitsland bevindt, ook al is de VS geen partij.
Is Australië verplicht om te voldoen aan arrestatiebevelen van het ICC?
Ja, als partij bij het Statuut van Rome is Australië verplicht om arrestatiebevelen van het ICC uit te voeren tegen personen die zich binnen de Australische jurisdictie bevinden. Er kan twijfel ontstaan over de verplichting tot naleving indien het aanhoudingsbevel van het ICC door de Australische autoriteiten als ongeldig wordt beschouwd.
Hoe kiest het ICC wie het gaat onderzoeken en vervolgen?
Er zijn drie manieren om een zaak te starten: (1) gewoonlijk verwijst een staat die partij is een zaak naar het ICC als hij zelf niet in staat is om te vervolgen; (2) de VN-Veiligheidsraad kan zaken doorverwijzen; en (3) de hoofdaanklager kan een vervolging starten, afhankelijk van de goedkeuring van de Kamer van Vooronderzoek.
Is de strafrechtspleging van het ICC gepolitiseerd?
Ja, het doorverwijzen van zaken door de nationale raad en de Veiligheidsraad en de keuze van zaken door de hoofdaanklager zijn sterk gepolitiseerde processen. De hoofdaanklager heeft de discretionaire bevoegdheid om te beslissen of er een “redelijke basis is om verder te gaan”, rekening houdend met de ernst, het belang van de rechtspleging en de kans op succes, wat ook aanzienlijke ruimte biedt voor politieke overwegingen.
Hoe worden ICC-rechters en andere functionarissen gekozen?
De rechters worden geselecteerd door de Vergadering van Staten die Partij zijn om de vijf regio’s van de VN over de hele wereld te vertegenwoordigen, voorgedragen door hun nationale regering en goedgekeurd door een regionale commissie. De meest zichtbare en belangrijkste rol in het ICC is die van aanklager, wat een politiek gevoelige benoeming is.
De huidige hoofdaanklager, Karim Khan, had als zijn mentor en peetvader Sir Muhammad Zafarullah Khan, de eerste minister van Buitenlandse Zaken van Pakistan, die zich gedurende zijn hele carrière, waaronder zijn voorzitterschap van de Algemene Vergadering van de VN, fel verzette tegen de oprichting en het bestaan van de Joodse staat. Ze correspondeerden elke week en bleven bij elkaar als de oudere Khan in het Verenigd Koninkrijk was. Karim Khan beschrijft de invloed van de oudere Khan als cruciaal in zijn leven.
Welke andere zaken worden door het ICC vervolgd?
Sinds het ICC operationeel is, heeft het drie overtreders veroordeeld en vier beschuldigden, allemaal Afrikanen, vrijgesproken voor gewapende acties in Afrika. Er zitten zeven verdachten vast en er zijn zeven zaken gesloten, allemaal Afrikanen. Er zijn 51 verdachten aangeklaagd, bijna allemaal Afrikanen.
Dreigementen van Afrikaanse staten die partij zijn bij het Statuut van Rome om zich terug te trekken hebben geleid tot een breder scala aan onderzoeken, onder andere naar misdaden in Georgië, Palestina, de Filippijnen, Myanmar en Venezuela, maar tot nu toe is nog geen van deze zaken voor de rechter gebracht.
Behandelt het ICC Israël gelijkwaardig?
Nee, het Statuut van Rome had een herdefinitie van de oorlogsmisdaad van gedwongen verplaatsing van burgerbevolking ingebouwd, specifiek om vrijwillige burgermigratie van Joden naar de gebieden Gaza, Jeruzalem, Judea en Samaria (de Westelijke Jordaanoever) strafbaar te stellen. Dit was een voorwaarde voor deelname door 56 lidstaten van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking (OIC).
In nauwe samenwerking met Palestijnse organen heeft het ICC Israël sinds 2014 onderzocht voor deze misdaad en in 2020 is het begonnen met een gerechtelijk onderzoek. Er zijn geen onderzoeken geweest voor andere burgerbewegingen naar betwist of bezet gebied, zoals Turks Noord-Cyprus, de Marokkaanse Westelijke Sahara, Frans Nieuw-Caledonië of Chinees Tibet.
Houdt het ICC zich strikt aan het Statuut van Rome en de principes van de rechtsstaat?
Nee. Het verzoek van de aanklager van 21 mei om arrestatiebevelen tegen de Israëlische premier Binyamin Netanyahu en minister van Defensie Yoav Gallant, op beschuldiging van Israëlisch gebruik van uithongering als oorlogswapen, gaat voorbij aan het complementariteitsprincipe van het Statuut van Rome door geen mogelijkheid te bieden voor intern Israëlisch vervolgingsonderzoek in plaats van internationale processen.
Verder gaat de aanklacht van de aanklager dat verhongering een oorlogswapen is voorbij aan de hulpstromen van Israël naar Gaza, de aanvallen van Hamas op grensovergangen, de inbeslagname van hulpkonvooien door Hamas en het stelen van hulpgoederen, en de vernietiging door Hamas van de infrastructuur in Gaza, met name waterleidingen en elektriciteitsleidingen. Bovendien heeft het ook een nieuwe regel uitgevonden die directe humanitaire hulp aan de vijand in een gewapend conflict vereist.
Bovendien corrumpeert de aanklager de basisregels van het internationaal humanitair recht door Hamas-strijders in burgergebieden te behandelen als Gazaanse burgers.
Hoe kan het ICC ervan worden weerhouden om zijn bevoegdheden op gepolitiseerde wijze te misbruiken? De VS – geen lid van het ICC – heeft conflicten gehad met het ICC over eerdere dreigementen om Amerikaanse militairen aan te klagen voor acties overzee, zoals in Afghanistan. In 2002 keurde het Amerikaanse Congres de American Service-Members’ Protection Act, die de president van de VS machtigt om “alle noodzakelijke middelen” te gebruiken om “leden van de Amerikaanse dienst te beschermen”. militair personeel van de Verenigde Staten en andere verkozen en benoemde ambtenaren van de Amerikaanse overheid tegen strafrechtelijke vervolging door een internationaal strafhof waaraan de Verenigde Staten is geen partij.” In 2018 legden de VS, onder de regering Trump, sancties op aan de hoofd- en plaatsvervangend aanklagers van het ICC. Ze werden opgenomen in de lijst van Specially Designated Nationals (SDN’s), waarvan de tegoeden worden geblokkeerd door het Amerikaanse ministerie van Financiën en die geen zaken mogen doen met bedrijven en mensen in de VS. Deze sancties werden grotendeels opgeheven toen de regering Biden in 2021 aantrad.
Heeft de hoofdaanklager degenen bedreigd die het ICC willen afschrikken?
Ja, het dreigement was gericht tegen functionarissen van buitenlandse regeringen, voornamelijk de VS, omdat ze druk uitoefenden op het ICC om te stoppen met de rechtshandelingen tegen Israël. Op 20 mei zei de aanklager: “Ik sta erop dat alle pogingen om de functionarissen van deze rechtbank te hinderen, te intimideren of ongepast te beïnvloeden onmiddellijk worden gestaakt. Mijn kantoor zal niet aarzelen om op te treden volgens de bepalingen van artikel 70 van het Statuut van Rome als dergelijk gedrag doorgaat en aanhoudt.”
Krachtens artikel 70 kan obstructie van de rechtsbedeling bij het ICC worden bestraft met een gevangenisstraf van maximaal 5 jaar. De overtredingen omvatten “het hinderen, intimideren of corrupt beïnvloeden van een ambtenaar van het Hof met als doel de ambtenaar te dwingen of over te halen zijn of haar taken niet of onjuist uit te voeren”. De 2018 SDN-aanwijzingen zouden waarschijnlijk worden behandeld als overtredingen onder artikel 70, waarvoor ICC arrestatiebevelen tegen Donald Trump en ambtenaren van het Amerikaanse Ministerie van Financiën nog steeds kunnen worden uitgevaardigd.
Kunnen landen zich terugtrekken uit het Statuut van Rome?
Landen die partij zijn bij het Statuut van Rome voor het ICC kunnen zich uit het verdrag terugtrekken door de secretaris-generaal van de VN hiervan 12 maanden van tevoren schriftelijk in kennis te stellen. Het blok leden van de Afrikaanse Eenheid bereikte een verschuiving in het ICC-beleid nadat ze hadden gedreigd zich massaal terug te trekken.
Australië zou ook schriftelijk kunnen laten weten dat het zich wil terugtrekken of daarmee dreigen als er geen hervormingen worden doorgevoerd. De minister van Buitenlandse Zaken die het Statuut van Rome heeft geratificeerd, Alexander Downer, beschouwt de ratificatie door Australië achteraf als een fout in het buitenlands beleid.
